Kazanmak veya kaybetmek çocukların öğrenmesi gereken önemli sosyal-duygusal becerilerden biridir. Kazanmak çocuğun özgüvenini destekler, ancak çocukların kaybedebilmeyi de öğrenmesi gereklidir. Yaş ve mizaca göre bazı çocuklar diğerlerinden daha hırslı olabilir ve aile sorun yaşamamak adına çocuğun hep kazanmasına izin vermeye eğilim olabilir. Ancak çocuklar hayatları boyunca ev dışında pek çok deneyim yaşayacakları için, ileride sorun yaşamamaları adına kazanmayı ve kaybedebilmeyi öğrenmesi gereklidir. Çocuğun kazanmak ve kaybetmekle ilgili pratikler yapması, ailesinden bu süreçte destek alması çok önemlidir.
Keyifli kutu oyunları ve pozitif grup ortamı, çocuklara kaybetme duygusuyla başa çıkabilme, hırslarını olumlu bir motivasyona çevirme ve kızgınlıklarını sosyal açıdan olumlu bir şekilde ifade etme becerileri kazandırır. Burada vurgulanması gereken önemli olanın kazanmak ya da kaybetmek değil; süreçten keyif alabilmek ve tekrar denemektir. Çocuğun özgüvenini desteklemek için zaman zaman kazanmasına izin verilse de, her zaman kazanması sağlanmamalıdır. Her seferinde becerilerinin güçleneceği ve bir dahakine çok daha iyi performans göstereceği hatırlatılmalıdır. Bunun için yetişkinlerin çocuklara örnek olması önemlidir.
Peki başka neler yapabilirsiniz?
- Oyuna başlarken kuralları birlikte gözden geçirin ve herkesin onayladığından emin olun. Yaşa ve ortak karara göre oyun kurallarını değiştirebilirsiniz, ancak baştan herkesin ortak anlaşmaya varması önemlidir.
- Çok küçük çocuklar yaşları gereği kuralları kavrayamazlar, 2-3 yaşta sıra beklemek gibi temel becerilerin edinilmesi daha önemlidir. Oyunları birlikte iş birliğine yönelik oynayın, birlikte kazanın, birlikte kaybedin, çabaya yönelik övgülerle çocuklarınızı yönlendirin.
- 3 yaş sonuna doğru ve 4 yaşta çocuklar basit temelleri kavrayarak uyum sağlayabilirler. Yavaş yavaş kazanma kaybetme pratiklerine başlayabilirsiniz, ancak iş birliğine yönelik oyunlar da katkı sağlayacaktır. Yine çabaya yönelik övgüler yapılmalıdır.
- 5-6 yaş ve üzeri çocuklarla oynarken, birisi hile yapabilir mi, nasıl yapabilir, biri hile yaparsa ne yapabiliriz gibi konuların oyundan önce konuşulup ortak karara varılması hile yapmayı da en aza indirgeyecektir. Oyun süresince olumlu davranışları övgülerle pekiştirmeyi unutmayın.
- Özellikle 6 yaştan itibaren çocuklar gelişimsel dönemleri gereği daha fazla hırs yapabilmekte ve kaybettiğinde öfkelenebilmektedir. Böyle durumlarda çocuğunuzla konuşup, öfkelendiğinde veya hayal kırıklığı hissettiğinde bunu nasıl farkedebileceğini ve kendini sakinleştirmek için neler yapabileceğini konuşun. Derin derin nefes alabilir, kendi kendine “Bu sadece bir oyun, önemli olan birlikte eğlenmek” diyebilir. Bunu siz de kaybettiğiniz veya başarılı ilerleyemediğiniz bir turda yaparsanız çocuğunuza örnek olarak modelleme imkanı da verirsiniz.
- Oyun oynarken önemli olanın eğlenmek olduğunu belirtin. Kazanmak ya da kaybetmek odaklı ilerlemek yerine eğlenmeye ve oyunun tadını çıkarmaya yönlendirmeniz katkı sağlayacaktır.
- Kaybettiğinizde de bunun normal bir süreç olduğunu, önemli olanın elimizden geleni, kurallara uyarak ve dürüst şekilde yapmak olduğunu söyleyebilirsiniz. Hatta tekrar oynamayı teklif edebilir, her seferinde daha iyi olduğumuzu belirtebilirsiniz. Yürümeye başlarken hepimiz o kadar çok düştük ki! Ama bu tekrar kalkıp denememize engel olmadı, bu sayede şimdi koşabiliyoruz bile!
- Zerafetle kazanabilme becerisinin edinilmesi de önemlidir. Kazandığınızda ya da diğer oyunculardan daha ileride olduğunuzda diğer oyuncularla alay etmeyin veya böbürlenmeyin. Bunun için çocuğunuza örnek olmanın yanında, konuşabilir, başkası ona bunu söylese nasıl hissederdi gibi konularda konuşabilirsiniz.
Araştırmalar gösteriyor ki çocuklar yaşça büyük veya yetişkin rol modelleriyle birlikte oynadığında kazanma ve kaybetme duygularıyla başa çıkmayı ve duygularını uygun bir şekilde ifade etmeyi daha iyi öğreniyor (Gobet et al., 2004). Çocukların sözlerimizden çok davranışlarımızı dikkate aldığını unutmamanızı; onunla birlikte veya diğer yetişkinlerle oynarken ona nasıl bir model olduğunuza dikkat etmenizi öneririz.
İyi eğlenceler!
Hazırlayan: Nihan Sönmez – Uzman Gelişim Psikoloğu